Η διαθεματικότητα του ανδρικού προνομίου για τους άνδρες.
Η εμπειρίες του κινήματος #MeToo θα πάψουν όταν οι άνδρες συνειδητοποιήσουν τα προνόμιά τους.
Δημοσιεύτηκε: 1η Ιανουαρίου 2018 από το συγγραφέα Bedford Palmer II, Ph.D.
Πρόσφατα, κουβέντιασα με κάποιους φοιτητές μου για το μισογυνισμό, το ανδρικό προνόμιο και το κίνημα #MeToo. Μιλήσαμε για το ανδρικό βλέμμα (δηλαδή, την μετατροπή των γυναικών σε αντικείμενα είτε κατά την προσωπική επαφή ή μέσα από απεικονίσεις) και για τη λανθασμένη πεποίθηση ότι οι άνδρες είναι κατά κάποιο τρόπο δέσμιοι της λίμπιντό τους. Συζητήσαμε επίσης για τους πραγματικούς κινδύνους αυτής της αντικειμενοποίησης και για το ότι οι άνδρες πρέπει να αναλαμβάνουν την ευθύνη των συμπεριφορών τους.
Με το πέρας της συζήτησης, άρχισα να στοχάζομαι τη δική μου ταυτότητα και το πώς αυτή επηρεάζει τις διαπροσωπικές μου επαφές. Σκέφτηκα πόσο προνομιακή είναι η θέση του άνδρα, να μπορώ να μιλάω για το μισογυνισμό χωρίς να φοβάμαι ότι θα με αγνοήσουν ή θα με τιμωρήσουν και μου πέρασε από το μυαλό πόσο αυτό διαφέρει από την εμπειρία του να μιλάω για τη ‹λευκή υπεροχή›. Το ‹προνόμιο› ορίζεται ως η (μη-κεκτημένη αλλά δοσμένη) εξουσία και το δικαίωμα (entitlement) συγκεκριμένων ανθρώπων να διαιωνίζουν στάσεις, πεποιθήσεις και συμπεριφορές που υποστηρίζουν καταπιεστικές δομές εξουσίας (Liu, 2017). Κι ακόμα κι αν δεν το δείχνω, ως μαύρος άνθρωπος πάντα διακατέχομαι από μια αίσθηση κινδύνου όταν μιλάω για την εξουσία και τα προνόμια που κατέχουν οι λευκοί.
Η σύγκριση ανάμεσα σ’ αυτές τις δύο εμπειρίες ανοίγει το δρόμο για την κατανόηση ενός από τα πιο βασικά χαρακτηριστικά της διαθεματικότητας. Οι πολλές μας ταυτότητες ναι μεν αλληλεπιδρούν, αλλά μπορεί παράλληλα και να παραμένουν διαχωρισμένες και διακριτές. Περιέχοντας δύο από τις κυρίαρχες ταυτότητές μου (το ότι είμαι μαύρος και το ότι είμαι άντρας), το γεγονός ότι είμαι μαύρος άντρας καθορίζει πολλές από τις διαδράσεις μου. Και παρά το γεγονός ότι ως μαύρος άνθρωπος βιώνω μια βαθιά καταπίεση, την ίδια στιγμή, με το να είμαι άνδρας, απολαμβάνω ένα υψηλό επίπεδο προνομίων.
Ως μαύρος, ζω στον κόσμο χωρίς το πλεονέκτημα των τριών εικασιών που υπάρχουν για τα προνομιούχα μέλη της κυρίαρχης κουλτούρας (ότι, δηλαδή, διαθέτουν τις ιδιότητες της ικανότητας, της αξίας και της αθωότητας) (Cullinan, 1999). Όταν βγαίνω για βράδυ, ανησυχώ μήπως με σταματήσει κάποιος αστυνομικός για το έγκλημα που διαπράττω περιφέροντας το μαύρο μου σώμα δημοσίως (με άλλα λόγια, δεν απολαμβάνω καμιά εικασία αθωότητας). Στην καθημερινότητα, το να με αγνοούν οι πωλητές-τριες στα ακριβά μαγαζιά (ή απλώς να με ρωτάνε απορημένοι-ες «Πώς μπορώ να βοηθήσω;») είναι κάτι σύνηθες (δηλαδή, δεν απολαμβάνω καμιά εικασία αξίας). Σε επαγγελματικούς χώρους, διαπιστώνω ότι υποχρεούμαι να δικαιολογώ τις κινήσεις μου εκεί που οι λευκοί συνάδελφοί μου μπορούν απλώς να επικληθούν την επαγγελματική τους κρίση (δεν απολαμβάνω, δηλαδή, καμιά εικασία ικανότητας).
Ωστόσο, ως cis-ετεροφυλόφιλος άνδρας (μερικές ακόμη βασικές και προνομιακές ταυτότητές μου), περπατάω τη νύχτα (ή και κατά τη διάρκεια της ημέρας) χωρίς να πολυανησυχώ ότι θα υποστώ σεξουαλική επίθεση. Ακόμη κι αν αντικειμενοποιηθώ, έχω την δυνατότητα να αδιαφορήσω για τις πιθανές συνέπειες που αυτό θα φέρει, μιας και δεν μπορεί να αλλοιώσει την πραγματικότητα της αρρενωπότητάς μου ή να υπονομεύσει την ασφάλειά μου. Από το ότι δεν αναγκάστηκα ποτέ να περιμένω στην ουρά δημόσιας τουαλέτας μέχρι τη δυνατότητά μου να «ωριμάζω σαν το παλιό, καλό κρασί», ο κόσμος έχει χτιστεί για να ικανοποιεί τις ανάγκες μου.
Σε πιο συγκεκριμένο πλαίσιο, όποτε κινούμαι σε κοινότητες μη-λευκών, υπάρχει η εικασία ότι, ως άνδρας, είμαι αρκετά ικανός ώστε οι άλλοι να με ακούν και να με λαμβάνουν σοβαρά υπόψη. Ο ανδρισμός μου μπορεί μάλιστα να εκληφθεί ως ένδειξη της ικανότητάς μου να κατέχω ηγετικούς ρόλους. Επίσης, θεωρείται ότι δικαιούμαι ο,τιδήποτε μπορώ να απλώσω το χέρι μου και να πάρω. Όποτε διαπραγματεύομαι με επιθετικό τρόπο, θεωρούμαι ξύπνιος. Εάν δεν δέχομαι το ‹όχι›, είμαι απλά επίμονος. Στα πλαίσια αυτής της λογικής, όταν η αρρενωπότητά μου βρίσκει στο διάβα της γυναίκες θεωρούμαι εκ προοιμίου αθώος ακόμα κι αν παραβιάσω τα όρια, αν και είναι σημαντικό να σημειώσω ότι αυτό δεν ισχύει στις αλληλεπιδράσεις μου με λευκές γυναίκες. (Ως ιστορικό παράδειγμα, το στερεότυπο για τη σεξουαλική παραβατικότητα των μαύρων ανδρών σε βάρος των λευκών γυναικών είχε θανάσιμες επιπτώσεις για τους μαύρους.)
Εξετάζοντας όλα αυτά μαζί, αναρωτιέται κανείς πώς μπορούν να συνυπάρχουν στο ίδιο σώμα το βίωμα της καταπίεσης της μαύρης ταυτότητας και το βίωμα του προνομίου της αρρενωπότητας. Στην πραγματικότητα, δεν συνυπάρχουν. Για την ακρίβεια, όπως προσπάθησα να εξηγήσω παραπάνω, αυτές οι δύο ταυτότητες έχουν διαφορετικό βάρος σε διαφορετικά πλαίσια. Και για να είμαστε ακόμη πιο ακριβείς, όταν ένα σύστημα ή μια κοινότητα αποδώσει συγκεκριμένο βάρος σε μια ταυτότητα, δεν έχουμε ελευθερία επιλογής (π.χ. δεν μπορώ να επιλέξω να μην εκλαμβάνομαι ως άνδρας όταν συμμετέχω σε μια σύσκεψη ή να μην εκλαμβάνομαι ως μαύρος όταν με σταματάει η αστυνομία). Η επίγνωση αυτού του γεγονότος επιβάλλει να έχω διαρκώς στο πίσω μέρος του μυαλού μου ότι οι ταυτότητές μου διαπλέκονται, μια επικέντρωση που μπορεί να περιορίσει τόσο τη σχέση μου με την εξουσία που μπορώ να ασκήσω όσο και την καταπίεση που μπορεί να βιώνω.
Ως μαύρος άνδρας, οφείλω να μη βλέπω τον εαυτό μου μόνο μέσα από το πρίσμα της φυλετικής καταπίεσης που βιώνω, αλλά και να ελέγχω το μισογυνισμό μου και το προνόμιο που αυτός παρέχει. Παρομοίως, όλοι οι άντρες πρέπει να αποκτήσουν επίγνωση της διαθεματικότητας των ταυτοτήτων τους και να καταλάβουν ότι, έστω κι αν έχουν στο ιστορικό τους τη φτώχεια ή το χαμηλό κοινωνικό στάτους του μετανάστη, ζουν με την αναπηρία, βιώνουν ετεροσεξιστική καταπίεση, ή απλώς αυτοχαρακτηρίζονται ως άνθρωποι που έχουν πληγωθεί από γυναίκες, ακόμα και τότε εξακολουθούν να κατέχουν το ανδρικό προνόμιο. Και αν προσβλέπουμε στο να γίνουμε σύμμαχοι των γυναικών στη ζωή μας, πρέπει να δουλέψουμε σκληρά για να υπονομεύσουμε αυτό το προνόμιο και να αμβλύνουμε την τοξικότητα των επαφών μας μαζί τους.
Παρακάτω παραθέτω κάποιες προτάσεις για το πώς οι cis άντρες μπορούν να γίνουν πιο συνειδητοποιημένοι σύμμαχοι (σημείωση: η λίστα δεν είναι εξαντλητική):
Συνειδητοποιήσεις:
-
Να έχεις συναίσθηση του χώρου που καταλαμβάνεις, τόσο με το σώμα σου όσο και με την κοινωνική σου συμπεριφορά. Κρατάς δύο θέσεις στο μετρό, ενώ χρειάζεσαι μόνο μία; Καλύπτεις με την ομιλία σου τις συναδέλφισσές σου όταν μιλούν; Αποδέχεσαι μόνο τις ιδέες που προτείνονται από ανδρικές φωνές;
-
Να έχεις συναίσθηση του πώς κοιτάς. Νιώθεις ότι έχεις το δικαίωμα να ΄καρφώνεις’ τις γυναίκες που συναντάς στο δρόμο; Όταν βλέπεις γυναίκες, που τις κοιτάς; Πόση ώρα παραμένει το βλέμμα σου; (π.χ. τις κοιτάς επίμονα;). Τι θα αισθανόσουν αν έκανες τη σκέψη ότι μπορείς να προκαλέσεις στις γυναίκες αμηχανία με το βλέμμα σου?
-
Να έχεις συναίσθηση του κινδύνου που εκπροσωπείς. Θεωρείς δεδομένο ότι οι γυναίκες ξέρουν πως είσαι καλός/άκακος; Πώς αισθάνεσαι στη σκέψη ότι οι περισσότερες επιζήσασες σεξουαλικών επιθέσεων γνώριζαν προσωπικά το δράστη; Πώς θα έβλεπες το να καταβάλεις συνειδητό κόπο ώστε να μη φέρεις ποτέ μια γυναίκα σε θέση να αισθανθεί πιεσμένη, εξαναγκασμένη ή σε κίνδυνο;
-
Να συνειδητοποιείς ότι οι γυναίκες στο περιβάλλον σου πιθανότατα δεν πληρώνονται όσο εσύ. Έχεις ποτέ σκεφτεί πόσο επωφελείσαι από αυτή την ανισότητα; Πιέζεις ενεργά για την μισθολογική ισότητα; Πώς θα ήταν να πιέσεις για διαφάνεια στο μισθολογικό καθεστώς;
Δώσε στον εαυτό σου λίγο χρόνο να σκεφτεί: Σε ποιους τομείς της ζωής σου που έχεις προνόμια θα μπορούσες να αυξήσεις την επίγνωσή σου; Σκέψου πώς θα μπορούσες να συμβάλεις στη συνειδητοποίηση των προνομίων, και πώς αυτό θα ήταν βοηθητικό για ανθρώπους που δεν έχουν προνόμια. Σκέψου πώς θα ήταν αυτή η εμπειρία: Πόσο άβολη στην αρχή, και πόσο απελευθερωτική καθώς εξελίσσεσαι ως άνθρωπος. Γίνε αυτός που οφείλεις να είσαι.
Βιβλιογραφικές παραπομπές:
Cullinan, C. (1999). Vision, privilege, and the limits of tolerance. Electronic Magazine of Multicultural Education <http://www.eastern.edu/publications/emme/1999spring/cullinan.html> (2015, July).
Liu, W. M. (2017). White male power and privilege: The relationship between White supremacy and social class. Journal of Counseling Psychology, 64(4), 349-358. http://dx.doi.org/10.1037/cou0000227
Απόδοση- επιμέλεια: Από Κοινού: Ψυχοκοινωνική Ενδυνάμωση και Ψυχοθεραπεία