«Από Κοινού»: Ένας συνεταιρισμός στον τομέα της ψυχοθεραπείας

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στην Μαρίνα Μπρέστα

 

Μιλήσαμε με την Ελεάνα Σταθοπούλου, τον Αλέξανδρο Παπατρέχα, την Γεωργία Κορρέ, την Κατερίνα Χαραλαμπάκη και την Δανάη Κοκορίκου, μέλη του συνεταιρισμού «Από Κοινού». Η Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση «Από Κοινού» είναι ένας συνεταιρισμός τεσσάρων ψυχολόγων και μίας κοινωνιολόγου που προσφέρει μια ποικιλία υπηρεσιών. Από την ατομική ψυχοθεραπεία, μέχρι τα προγράμματα ενδυνάμωσης κοινοτήτων. Επίσης ο συνεταιρισμός «τρέχει» ερευνητικά προγράμματα είτε για λογαριασμό άλλων είτε δικών του ενδιαφερόντων. Τέλος, οργανώνει εκπαιδευτικά προγράμματα για «ειδικούς», αλλά και για το κοινό.

 

Ο συνεταιρισμός «Από Κοινού» είναι ένα πρωτότυπο εγχείρημα στον κλάδο της ψυχοθεραπείας. Γιατί λοιπόν συνεταιρισμός;

Από την μεριά του εργαζομένου επιλέξαμε τη μορφή του συνεταιρισμού γιατί θέλουμε να φτιάξουμε ένα συνεργατικό και (όσο γίνεται) μη-ιεραρχικό εργασιακό πλαίσιο. Επίσης, πιστεύουμε ότι είναι σημαντικό το συνεργατικό κίνημα να διευρύνει το περιεχόμενο δουλειάς του από τον πρωτογενή τομέα και τον τομέα της εστίασης σε άλλους τομείς. Ως επαγγελματίες θέλουμε να δουλεύουμε ως ομάδα. Τα ερευνητικά, εκπαιδευτικά και κοινοτικά προγράμματα μπορούν να υλοποιηθούν μόνο από ομάδες.

Δεύτερον, η ομάδα συζητάει για όλα τα θέματα στη συνέλευση του συνεταιρισμού και ξεχωριστά για τους θεραπευόμενους στην ομάδα «συνεποπτείας». Εκεί αναζητούμε τον καλύτερο και ασφαλέστερο τρόπο δουλειάς για κάθε άτομο, αλλά και αναπτύσσουμε ένα συλλογικό τρόπο σκέψης.

Κάθε επαγγελματίας έχει μια εσωτερική «φωνή» – ή δομή, αν θέλετε – που του υπαγορεύει ποιος είναι ο σωστός τρόπος δουλειάς. Ένας εκπαιδευτικός ή κάποιος από τον οποίο μάθαμε ή αποτυπώσαμε τι σημαίνει για εμάς να είμαστε επαγγελματίες. Στην περίπτωση των ψυχοθεραπευτών είθισται να υπάρχει εβδομαδιαία «εποπτεία». Η εποπτεία είναι μια συνάντηση με κάποιον πιο έμπειρο ή/και ειδικά εκπαιδευμένο θεραπευτή στην οποία συζητιέται ό,τι αγχώνει ή δυσκολεύει τον πρώτο θεραπευτή. Έτσι, κάθε θεραπευτής αποκτά έναν «εσωτερικό επόπτη» μέσω της εποπτείας του.

Στην «Από Κοινού» προσπαθούμε να διαμορφώσουμε έναν συλλογικό τρόπο σκέψης που να συμπεριλαμβάνει εποπτικά χαρακτηριστικά από πολλές προσεγγίσεις, συμπεριλαμβανομένης μιας έμφασης στα ζητήματα φύλου, στα κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων με τους οποίους δουλεύουμε. Αυτό βάζει την ανάγκη μας για εποπτεία σε διαφορετική βάση.

 

Βασική σας αρχή η συνεποπτεία. Πώς επιτυγχάνεται μια πιο συλλογική θεώρηση, κόντρα στην «επιστημονική αυθεντία»;

Σκεφτείτε αυτό που αναφέραμε πριν για τον «εσωτερικό επόπτη». Εφόσον διαμορφώνεται μια τέτοια εσωτερική δομή είναι επόμενο να επηρεάζεται από τον τρόπο με τον οποίο σπούδασε αλλά και μεγάλωσε κανείς. Εμείς αποδεχόμαστε ότι – δυστυχώς – όλες και όλοι μεγαλώσαμε σε καταναλωτικές, ανταγωνιστικές, πατριαρχικές, ρατσιστικές κοινωνίες και κουλτούρες. Προφανώς, καθεμιά και καθένας μας είχε (ελπίζουμε να είχε) και κάποια διαφορετική εμπειρία, μια ζεστή οικογένεια στην οποία ένιωθε αποδεκτός, έναν ανοιχτόμυαλο δάσκαλο που άκουγε, μια φίλη ή ένα φίλο με τον οποίο νιώθει κοντά και ασφαλής, συμμετοχή σε μια ομάδα που την ή τον εκφράζει κοκ. Όμως το κυρίαρχο πλαίσιο για όλους μας είναι της νεοφιλελεύθερης ζούγκλας με ό,τι σημαίνει αυτό. Στην «Από Κοινού», όπως και σε άλλα συνεργατικά εγχειρήματα, θέλουμε η εργασία να μπορεί να υπάρξει λίγο διαφορετικά.

Ως επιστήμονες/επαγγελματίες αυτό το μεταφράζουμε σε μια οριζόντια συνεποπτική ομάδα που καλλιεργεί μια διαφορετική επαγγελματική κουλτούρα στα μέλη του συνεταιρισμού. Να μπορούμε να στηριχτούμε ο ένας στον άλλο. Δεύτερον, ότι οι διαφορετικές προσεγγίσεις μας (συστημική, αφηγηματική, γνωσιακή-συμπεριφοριστική και ψυχαναλυτική) μπορούν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά, γιατί έχουμε ένα συγκροτημένο πλαίσιο στο οποίο δημιουργούμε μια συνεκτική αντίληψη για το πώς θέλουμε να ασκούμε την εργασία μας.

Τρίτον, ότι η ασφάλεια και η εμπιστοσύνη δεν πηγάζουν από την αυθεντία, αλλά από τη συνεργασία και τη συνέχεια. Τι σημαίνει αυτό; Μια εποπτεία αναπαράγει την αντίληψη ότι κάποιος ανώτερος, έμπειρος (και συνήθως άντρας) πρέπει να μας μάθει ή να μας δώσει την άδεια να είμαστε καλές θεραπεύτριες. Αντίθετα, η συνεποπτεία μας επιτρέπει να συνδυάζουμε τις γνώσεις και τις εμπειρίες μας. Είναι μια συνεχής, ζωντανή, αναστοχαστική διαδικασία, που καλλιεργεί σε εμάς μια πλουραλιστική οπτική για το πως να δουλεύουμε.

 

Ασκείται μια κριτική στην κυρίαρχη ατομοκεντρική αντιληψη της ψυχοθεραπείας. Ποια είναι η δική σας προσέγγιση;

Ως ομάδα προσεγγίζουμε το θέμα με μια κοινή οπτική. Θεωρούμε ότι η έννοια του ατόμου είναι κοινωνικά κατασκευασμένη, αλλά και φορτισμένη ιδεολογικά. Δεν υπάρχει κάποιο άτομο χωρίς το κοινωνικό, οικονομικό, πολιτισμικό και ιστορικό πλαίσιο. Είναι σαν να λέει κανείς ότι υπάρχει άνθρωπος χωρίς βιολογικό σώμα.

Παρ’ όλα αυτά, το κυρίαρχο ιατρικό-φαρμακοβιομηχανικό μοντέλο υπαγορεύει μια κλινική προσέγγιση που επιβάλλει τον ορισμό ψυχικών διαταραχών και την αλγοριθμική αντιμετώπισή τους. Επιβάλλει επίσης αυστηρό διαχωρισμό σώματος και νου και (περι)ορίζει τις διαταραχές στο πεδίο του βιολογικού σώματος. Εμείς θεωρούμε ότι υπάρχουν άνθρωποι που συγκροτήθηκαν ως άτομα μεγαλώνοντας υπό την επιρροή του κοινωνικο-οικονομικού και πολιτισμικού πλαισίου. Αυτό σημαίνει ότι αναπτύχθηκαν μέσα σε – διαλεκτικά συνδεδεμένες – υλικές και πολιτισμικές συνθήκες. Η ψυχοθεραπεία είναι μια δουλειά αναγνώρισης και αναστοχασμού επί όλων αυτών των πλαισίων, όσο και μια δουλειά επούλωσης και επεξεργασίας πολύ προσωπικών ζητημάτων.

Προφανώς, η σχέση ανάμεσα στο άτομο και το κοινωνικό πλαίσιο είναι μια ιστορική διαδικασία εν εξελίξει και αυτό οδηγεί και επανατροφοδοτεί τη δουλειά μας. Θεωρούμε ότι έχουμε ως επαγγελματίες μια εξειδικευμένη γνώση και ένα μεγάλο ενδιαφέρον για αυτές τις διαδικασίες, αλλά αποδεχόμαστε ότι δεν γνωρίζουμε την υποκειμενική εμπειρία του κάθε άτομου για τον κόσμο και δεν γνωρίζουμε τις ιστορίες τους. Κυρίως, όμως, δεν επιβάλλουμε κανόνες πάνω τους, είτε αυτοί είναι διαγνωστικοί, είτε θεραπευτικοί, είτε δήθεν επιστημονικοί για το καλό τους.

 

Θα μπορούσε να συμβάλει η ψυχοθεραπεία στην κοινωνική ελευθερία και χειραφέτηση;

Θεωρούμε ότι είναι σύνθετο το θέμα και θέλει πολλή προσοχή. Σκεφτείτε ότι αναφερόμαστε στο λαό μιας χώρας που ενοχοποιείται καθημερινά για το ότι ζούσε πάνω από τις δυνατότητές του. Δεν μπορούμε εύκολα να μιλήσουμε για ευθύνη εδώ διότι αυτόματα μεταφράζεται σε ένοχη κατηγορία.

Έχει ασκηθεί κριτική στην επιστήμη της ψυχολογίας, αλλά και στην ψυχοθεραπεία ότι λειτουργούν ως φορείς κοινωνικής προσαρμογής και ελέγχου. Για εμάς, αυτή η κριτική δεν είναι καθόλου άδικη, αν και θεωρούμε ότι σε ορισμένες περιπτώσεις ίσως να είναι υπεραπλουστευτική.

Οι ιστορίες ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων και η θεωρητική καταγωγή τους είναι (μοιραία) «παιδιά» του ιστορικο-πολιτισμικού και πολιτικού πλαισίου στο οποίο γεννήθηκαν. Στον πυρήνα ψυχοθεραπευτικών θεωριών διακρίνουμε ισχυρά αξιώματα για τον άνθρωπο, την ταυτότητα, την προέλευση και τη «θεραπεία» του «προβλήματος». Αυτά είναι ριζωμένα στην ατομικιστική αντίληψη περί ανθρώπου, μια αντίληψη που ανάγει σε προσωπική / ατομική ευθύνη την ευθύνη για την όποια αλλαγή, ανεξάρτητα από τις κοινωνικό-πολιτισμικές οικονομικές και πολιτικές συνθήκες. Επίσης, κατηγοριοποιεί με βιολογικούς όρους ανθρώπινες εμπειρίες / δυσκολίες / συμπεριφορές, αγνοώντας το κοινωνικό πλαίσιο ή προκρίνοντας κάποιες αξίες συγκεκριμένων κοινωνικών τάξεων περί ατομικής επιτυχίας, προσωπικής ανάπτυξης και αυτοπραγμάτωσης.

Από την άλλη, παρατηρούμε τάσεις στην ψυχοθεραπεία που καλούν σε μια πιο κοινωνικά και πολιτικά ενήμερη και ενεργή στάση των θεραπευτριών/-των σε ζητήματα που αφορούν καταπιέσεις αναφορικά με το φύλο, την ταυτότητα φύλου και τη σεξουαλικότητα, τις ταξικές, φυλετικές ανισότητες κ.λπ. Παρά το γεγονός ότι στην Ελλάδα, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, δεν έχουν ακόμη ενσωματωθεί στην ψυχοθεραπευτική πρακτική, αυτές οι τάσεις έχουν αρχίσει να διαπερνούν και να επηρεάζουν, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό (και ανάλογα με τα επιστημολογικά και οντολογικά τους αξιώματα), σχεδόν όλες τις ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις

Για να κλείσουμε, σε μια κοινωνική κατάσταση διευρυμένης ανελευθερίας, καταπατώμενης δημοκρατίας, ασφυκτικού ελέγχου και εξοργιστικών αδικιών η ψυχοθεραπεία ίσως να είναι μια σταγόνα στον ωκεανό. Από την άλλη, οι ριζοσπαστικές της προσεγγίσεις ίσως μπορούν να απελευθερώσουν δημιουργικές δυνάμεις και να λειτουργήσουν ενάντια στην καταπίεση και την καθήλωση. Έτσι οι κριτικές τάσεις που διεισδύουν στην ψυχοθεραπεία επιχειρούν (και σε ορισμένες περιπτώσεις μπορούν) να αφαιρέσουν ένα πολύ σημαντικό βάρος εσωτερικευμένης ντροπής, ενοχής, αυτομομφής και αποτυχίας σε ανθρώπους που η ψυχική τους οδύνη είναι άμεση συνάρτηση της κοινωνικής αδικίας. Υποστηρίζουμε ότι μέσα στο πλαίσιο της ψυχοθεραπείας είναι δυνατόν να δημιουργηθεί ο απαιτούμενος χώρος για την κριτική εξουσιαστικών δομών που ενσταλάζουν τέτοιου είδους εσωτερικευμένα βιώματα, ο χώρος δηλαδή για την έκφραση μιας δίκαιης οργής. Ωστόσο, η συλλογικοποίηση αυτής της δίκαιης οργής και η διοχέτευσή της σε μονοπάτια κοινωνικής χειραφέτησης είναι μια πιο σύνθετη ιστορική διαδικασία ιδεολογικού-πολιτικού εύρους που ξεπερνά την διυποκειμενική εμπειρία της ψυχοθεραπείας.

 

Το άρθρο στον Δρόμο της Αριστεράς.